တီႈပွင်ႇမုၼ်းၼိထိ ဢမ်ႇၼၼ်ၵဝ့်ငဝ်ႈ
"မုၼ်းၼိထိ" ပဵၼ်ၽႃႇသႃႇၵႂၢမ်းထႆး ပဵၼ်ေၶႃႈၵႂၢမ်းလုၵ့်တိႈ"ပႃႇလိ"မႃး ဢၼ်ပဵၼ် မူႇလ ႄလႈၼိထိ ၼၼ့်ယဝ့်၊ "မူႇလ" ပွင်ႇဝႃႈပဵၼ် "ၵဝ့်ငဝ်ႈ" foundation၊ "ၼိထိ" ပွင်ႇဝႃႈ "ၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇလ်" charity ေတပွင်ႇပဵၼ်ၵႂၢမ်းတႆးဝႃႈ "ၵဝ့်ငဝ်ႈၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇလ်" ၼႆယဝ့်၊
တိးပွင်ႇလႆၢးႁဵတ်းၵၢၼ်
မုၼ်းၼိထိ ဢမ်ႇၼၼ် "ၵဝ့်ငဝ်ႈၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇလ်" ပွင်ႇဝႃႈ "ၶူဝ်းၶွင်ငိုၼ်းတွင်း" ဢၼ်ၽူႈ မီးၸႂ်ၽူိၵ်ႇၸုိၼ်ႈၶၢဝ်သႂ်ေသ ၸႃႇၵၵမ့်ၸွႆႈလူႇတၢၼ်း၊ ၽူႈေၵႃႇတင်ႈၶဝ်ၸင်ႇဢဝ်ငိုၼ်း တွင်း ဢမ်ႇၼၼ်ၶူဝ်းၶွင် ဢၼ်ၽူႈမူႈၸႂ်မုၼ်ၶဝ်ၸႃႇၵမႃးၸူိဝ်းၼၼ့်မႃး "တင်ႈဝႆ့ပဵၼ် တိုၼ်း" လူၺ်ႈလဝ်ႈတၢင်ႇႁႂ်ႈထုၵ်ႇမႅၼ်ႈပၵ်းပူိင်ယဝ့်၊လုၵ့်တီႈၶီႉၻွၵ်ႇ(မွၵ်ႇငိုၼ်း)ဢၼ်တင်ႈ ဝႆ့ပဵၼ်တိုၼ်းၼၼ့်ေသ မႃးၸတ်းႁႃၼမ့်တွၼ်းၽွၼ်းလီ မႃးလုမ်းလႃးႁႂ်ႈႄၽႈ တူိၼ်းယဝ့် ၵမ့်ၸွႆႈ ႁႂ်ႈပဵၼ်ၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇလ်ပုၼ်ႈၵူၼ်းတင်းလႆၢ လူၺ်ႈ "ႁၵ့်သႃတိုၼ်းငဝ်ႈ" ဝႆ့ ဢမ်ႇ ၸႂ်ႉၸႆၢႇေလႈ"ႁႃလွၵ်းလႆၢးႄၽႈတူိၼ်း" ႁႂ်ႈတိုၼ်းငဝ်ႈမိႈၼမ်တုိဝ်းတွၼ်းထႅင်ႈႁႂ်ႈလႆႈ ၸတ်း ႁႃၼမ့်တွၼ်းႁႂ်ႈတုိဝ်းတွၼ်းၸွမ်းၼၼ့်ယဝ့်။
လႆၢးႁဵတ်းၵၢၼ်ၵဝ့်ငဝ်ႈ
ေတလႆႈႁဵတ်းၸွမ်းၼင်ႇေၶႃႈယူင်းဢၢၼ်းဢၼ်လႆႈလဝ်ႈတၢင်ႇဝႆ့ပႃႈတႂ်ႈပူိင်ေၶႃႈဝၢင်းၶပ်ႉ မုၼ်းၼိထိၼႂ်းၸုိင်ႈမူိင်းထႆး၊ေတဢမ်ႇၸၢင်ႈႁဵတ်းပူၼ့်ပႅၼ်လူိဝ်ေၶႃႈယူင်ဢၢၼ်း၊လွင်ႈ တူင့် ၼုိင်လႆၢးလႆႈငိုၼ်းတင်းမူတ်း၊ လွင်ႈႁႃငိုၼ်းၶဝ်ႈၵွင်တိုၼ်း၊ လွင်ႈႁပ့်ငိုၼ်းၸႃႇၵမႃး တီႈၽူႈမီႈၸႂ်မုၼ်ၶဝ် ၸူိဝ်းၼႆ့ ေတလႆႈႁဵတ်းပဵၼ်သဵၼ်ႈ သႆၢမႆၢလႆၢးႁပ့်လႆၢးၸႆၢႇတႅပ်ႈေတႃး လီလီေသ သူင်ႇယိုၼ်ႈထိုင်ၾႆၢႇၵဵပ်းၶွၼ်ႇ(Revenue Department)ၸွမ်းၵူႊၸုပ်ႇၶၢဝ်း သႆၢမႆၢၵူႊပီႆႊ။
လွင်ႈၸႆၢႇၶွၼ်ႇ
လႆၢးလႆႈၵဝ့်ငဝ်ႈၵၢၼ်ၵူ။သုဝ်ႇလ်ၼၼ့် ပိၵ့်သမ့်ဝႃႈဢမ်ႇမီးေၶႃႈယူင်းဢၢၼ်ႈတႃႇၵႃႉၶႆၢဢဝ် ၼမ့်တွၼ်းေသတႃႉေၵႃႈ လႆၢးႁပ့်တင်းသဵင်ႈၼၼ့်တၵ်းေတလႆႈၸႆၢႇ ၶွၼ်ႇဢမ်ႇဝႃႈႁပ့်မႃး လူၺ်းလႆၢးလႂ်ေၵႃႈယဝ့်၊ ၸူိင့်ၼင်ႇလႆၢးလႆႈၵၢၼ်ၶႆၢၵုၼ်ႇ ၶူဝ်းၶွင်ေလႈ လွင်ႈႁပ့်ၸႂ်ႉ(service fee )၊ မွၵ်ႇငိုၼ်းဢၼ်လႆႈႁပ့်မႃးတီႈေယးငိုၼ်း၊ ၵႃႊၶၢတ်ႈ(ေပႃးမီးဢွင်ႈပၼ်ပူိၼ်ႈၶၢတ်ႈ)၊ ငိုၼ်းပၼ်ၽွၼ်းၼမ့်တွၼ်း(bonus)၊ႄတႇၵႂႃႇၸူိဝ်းၼႆ့၊ မူိၼ်ၸူိင့်ၼင်ႇေပႃႈဝႃႈဢဝ်မွၵ်ႇ ငိုၼ်း ဢၼ်ေၽႈတူိၼ်းဢွၵ်ႇမႃးၸူိဝ်းၼၼ့် ၵႂႃႇလူင်းတုိၼ်းလၢင်းေသလႆႈၼမ့်တွၼ်းမႃး ၼႆေတလႆႈၸႆၢႇ "ၵႃႊၶွၼ်ႇငိုၼ်းလႆႈ" (income tax) ပၼ်၊ေပႃးဝႃႈၶႂ်ႈႁႂ်ႈၽူႈၸႃႇၵၶဝ် ဢဝ်မႂ် တိုတ့်ငိုၼ်းပုၼ်ႈတႃႇဢဝ်ၵႂႃႇ"ယွမ်းယွၼ်ႇၶွၼ်ႇ" ၼႆ တၢင်းၵဝ့်ငဝ်ႈေတလႆႈလဝ်ႈတၢင်ႇယွၼ်း"ႁႂ်ႈလႆႈ"မႂ်ယုိၼ်ယွမ်းပၼ်ၶႂၢင့်" မႃႈၵွၼ်ႇၸင်ႇၸၢင်ႈ ႁဵတ်းလႆႈယဝ့်၊ၵဝ့်ငဝ်ႈဢၼ်ေတမီးသုၼ်ႇတႃႇေတလဝ်ႈတၢင်ႇလႆႈ ၼၼ့်တီႈေဢသုတ်း ေတလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်မႃႈယဝ့်ဢမ်ႇတႅမ်ႇလူိဝ် 3 ပီႊ၊ၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 3 ပီႊၼၼ့်ပူိၼ်ႈေတ ထတ်ႈတူၺ်းဝႃႈၵဝ့်ငဝ်ႈႁဵတ်းသၢင်ႈသင်မႃးလႆၢလႆၢ? ၸွင်ႈလႆႈႁဵတ်းၵၢၼ်ပုၼ်ႈ တႃႇ ၵၢၼ် ၵူႉသူဝ်ႇလ် တႃႇၵူၼ်းတင်းၼမ်ႄတ့? ေတထတ်းတူၺ်းသဵၼ်ႈသႆၢမႆၢငိုၼ်း လႆၢႈႁပ့်လႆၢးၸႆၢႇ ဢၼ်ပူၼ့်မႃးၼႂ်းၶၢဝ်းတၢင်း 3 ပီႊ တင်းသဵင်ႈ၊ေပႃးပူိၼ်ႈႁူႉႁၼ်ဝႃႈၵဝ့်ငဝ်ႈၼၼ့် ႁဵတ်ႈၵၢၼ်ပုၼ်ႈတႃႇၵူၼ်းတင်းလႆၢေတ့၊ႁဵတ်းၵၢၼ်ၵူႉသူဝ်ႇလ်ေတ့ၼႆၵွၼ်ႇႇပူိၼ်ႈၸင်ႇေတ ပၼ်မႂ်ယိုၼ်ယွမ်းပၼ်ၶႂၢင့် ေတႃႇေတဢွၵ်ႇမႂ်တုိတ့်ငိုၼ်းဢၼ်မီးသုၼ်ႇယွမ်းယွၼ်ႇၶွၼ်ႇ ပၼ် ၽုႈၸႃႇၵၶဝ်လႆႈယဝ့်ႉ။
လႆၢႈလႆႈဢၼ်ၵဝ့်ငဝ်ႈဢမ်ႇလူဝ်ႇၸႆၢႇၶွၼ်ႇ
- ၵႃႊလဝ်ႈတၢင်ႇပဵၼ်လုၵ်ႈၸုမ်ႈ(ေပႃးမီး)
- ငိုၼ်းဢမ်ႇၼၼ်ၶူဝ်ႈၶွင်ဢၼ်ႁပ့်မႃႈတီႈၽူႈၸႃႇၵ
- ငိုၼ်းဢမ်ႇၼၼ်ၶူဝ်ႈၶွင်ဢၼ်လႆႈမႃႈလူၺ်ႈတၢင်ႈသူင်ၵျၱိၵ်ႈ
ဢၼ်လၢတ်ႈႄၼမႃးပႃႈၼူိဝ်ၼႆ့ပဵၼ်လၵ်းၵၢၼ်ႁဵတ်းၵၢၼ်ၸွမ်းၼင်ႇပၵ်းပူိင်မုၼ်းၼိထိ ၼႂ်းၸုိင်ႈမူိင်းထႆးၶႃႈယဝ့်။
ပုၼ်ႈတႃႇ "ၵဝ့်ငဝ်ႈသႆၢလႅင်းထမ်း" ေတၸၢင်ႈႁဵတ်းၵၢၼ်ၵႂႃႇလႆႈမူိဝ်းၼႃႈၼၼ့် ဢွၼ်တၢင်း သုတ်း ၽုႈမီႈၸႂ်မုၼ်သတ်ႇထႃႇတင်းလႆၢ တၵ်းလူဝ်ႇလႆႈမႃးၵမ့် ၸွႆႈၸႃႇၵၶဝ်ႈၵွင်တိုၼ်း ၵဝ့်ငဝ်ႈၵွၼ်ႇ၊ ၵဝ့်ငဝ်ႈၸင်ႇေတၸၢင်ႈၵႂႃႇၵမ့်ၸွႆႈၶိုၼ်း ၽူႈယၢၵ်ႈၽၢၼ်တူၵ်းၵိၼ်းလႆႈယဝ့်၊ ၵဝ့်ငဝ်ႈ သႆၢလႅင်းထမ်းေတယူႇၵၢင်ေသ ၶုိင်သၢင်ႈႁၢင်ႈပွင်ၼင်ႇႁိုဝ်ေပႃးေတမီႈၽူႈ ၸႂ်မုၼ် မႃး ၸႃႇၵေသဢွၼ်တႉင်းၵွၼ်ႇ ၸင်ႇေတ ၸၢင်ႈဢဝ်ၼမ့်တွၼ်းမွၵ်ႇငိုၼ်းတင်းလႆၢၼၼ့် မႃးႁဵတ်းႁႂ်ႈႄၽႈတူိၼ်းၼမ်တူိဝ်းမႃးၸင်ႇေတၸၢင်ႈၵႂႃႇၵမ့်ထႅမ်ပၼ်ၽူႈတီႈဢၼ်ဢမ်ႇမီး တုိဝ့်တၢင်းဢမ်ႇၼၼ်ၽူႈယၢၵ်ႈၽၢၼ်တူၵ်းၵိၼ်းတင်းလႆၢၶႃႈယဝ့်၊ေပႃးၽူႈမီးၸႂ်မုၼ်ၶဝ် ဢမ်ႇၸႃႇၵပၼ်ၵဝ့်ငဝ်ႈေၵႃႈ ၵဝ့်ငဝ်ႈေတဢမ်ႇၸၢင်ႈၵႂႃႇၵမ့်ၸွႆႈၽႂ်လႆႈၼႆၼၼ့်ၶႅၼ်းေတႃႈ ပွင်ႇၸႂ်ပၼ်ေသ ၵမ်းၶႃႈ။
ယုမ်ႇယမ်ၼပ့်ထုိဝ်ယႂ်ႇၼမ်ေသ
ေၵႃပွင်ၵၢၼ်